مقدمه: تفکرات دکتر علی شریعتی چه تاثیری بر گفتمان‌های اصلاحی پس از انقلاب اسلامی گذاشت؟ چرا هر دو جریان اصولگرا و اصلاح‌طلب از تفکرات دکتر شریعتی خوانش‌های خاص خود را ارائه می‌کنند؟ آیا مفهوم انقلابی‌گری و هر لحظه انقلابی بود که امروز توسط برخی در فضای سیاسی ایران استفاده می‌کنند وام گرفته از مفهوم انقلابی‌گری در تفکرات دکتر شریعتی است و جنبه انقلابی‌گری نظام جمهوری اسلامی براساس تفکرات دکتر شریعتی شکل گرفته است؟ دکتر شریعتی به چه طریق تلاش می‌کرد بین سوسیالیسمی که به آن اعتقاد داشت با آموزه‌های دینی پیوند ایجاد کند؟ این پیوند به چه میزان در شکل‌گیری شاکله فکری نظام جمهوری اسلامی و جریان‌های سیاسی بعد از انقلاب تأثیر گذاشت؟ برای پاسخ به این سوالات بنیادین و کلیدی که امروز می‌تواند به بسیاری از ابهامات پیرامون زیربنای فکری نظام جمهوری اسلامی و جریان‌های سیاسی پاسخ بدهد با دکتر احسان شریعتی فرزند دکتر علی شریعتی گفت‌وگو کردیم که متن آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

مقدمه: اگرچه جامعه ایران در طول تاریخ فراز و فرودهای خود را به لحاظ اندیشه داشته است، با این همه در نقاط حساسی از آن نقش روشنفکران غیرقابل کتمان است. احسان شریعتی ، روشنفکر، نواندیش و استاد دانشگاه ایرانی است که البته برای بسیاری از مردم شناخته شده است. شریعتی به‌رغم در اختیار داشتن اقامت فرانسه و حضور بلندمدت در این کشور، آنطور که خود می‌گوید به ایران آمده تا رسالتش را ایفا کند. او اگرچه فرزند دکتر علی شریعتی است، با این همه هیچ‌گاه زیر سایه نام پدر نمانده است. شریعتی در ابتدای مصاحبه تاکید می‌کند که علاقه‌ای برای ورود به مباحث سیاسی ندارد، اما دغدغه‌اش برای گفتمان و اندیشه اصلاح‌طلبی حقیقی در ایران ایجاب می‌کند که چنین گفتگوهایی نیز داشته باشد. تسلط شریعتی به موضوعاتی که البته هر نواندیشی باید در اختیار داشته باشد ایجاب می‌کند گفتگو با او صرفا یک نشست نظری صرف نباشد. گریزهای او به مباحث مختلفی که همگی لایه‌های گوناگون یک پدیده‌اند کمک می‌کند تا نقد جریان اصلاح‌طلبی به‌خصوص در حال و روزگار معاصر خط و ربط‌های عمیق‌تر و روشن‌تری پیدا کند. در این گفتگو کوشیده شده تا برخی آفت‌های معاصر و حتی متقدم جریان اصلاح‌طلبی را از منظر اندیشه‌های احسان شریعتی مورد جست‌و‌جو قرار دهیم.

مقدمه: شخصيت‌هاي كاريزماتيك، بنا به شرايط زمان، هريك در دوره‌اي رخ مي‌نمايند، جلوه‌گري مي‌كنند، در اوج و صدر مي‌نشينند و پس از چندي و متأثر از شرايط اجتماعي، اندك‌اندك افول مي‌كنند و از دل و ديده نسل‌هاي بعد دور مي‌شوند. شايد بتوان دكتر علي شريعتي را از جمله چهره‌هايي دانست كه چنين سرنوشتي داشته است. او در دوره انباشت نفرت اجتماعي از رژيم شاه ظهور كرد، با بيان و قلمي عصيانگر و برانگيزاننده به مصاف بنيان‌هاي استبداد حاكم رفت، در اندك زماني دل و ديده جوانان آرمانخواه را از خويش انباشت. به زندان رفت و چندي پس از آزادي، به قصد ايجاد «حسينيه ارشاد در تبعيد» راهي ديار غربت گشت و اندكي بعد خبر غيرمنتظره مرگش او را در جايگاه يك اسطوره قرار داد. بي‌ترديد نقش شريعتي در تعميق اجتماعي مفاهيمي چون «امامت»، «شهادت»، «هجرت» و... در پيروزي انقلاب 57 نقشي در‌خور داشت و مدت‌ها رهبري‌كننده بخشي از عقبه اجتماعي نظام نو‌تأسيس اسلامي بود. چند روز قبل، مرگ شريعتي 40ساله شد و ما با نگاهي به اطراف خويش در‌مي‌يابيم كه ديگر از «شور شريعتي» خبري نيست. ديگر سال‌هاست كه علاوه بر منتقدان سنتي او، سينه‌چاكان پس از انقلاب وي نيز از او رويگردان شده‌اند و در خوشبينانه‌ترين حالت به كار «بهداشتي كردن» انديشه‌هاي اويند. گاه ذهن ناظر موشكاف، بدان سو مي‌رود كه اقبال به شريعتي در دهه اول انقلاب از سوي جريان «چپ» ديروز و «سكولار» امروز، صرفاً براي يافتن سنگري عليه روحانيت بوده است، بي‌آنكه بدانند ظرفيت تخريبي اين سنگر براي آنان، كمتر از روحانيت نيست. در واقع آنان در اين روزها، از سنگر قديمي خود، نه تنها گريخته‌اند كه به تخريب آنند. امروزه مجالس بزرگداشت شريعتي در سالمرگ او، بيشتر به محفل يقه‌گيري مخالفان و مخالفان او تبديل شده تا ذكر فضايل و مناقبش! به راستي راز اين پديده در چيست؟ جوهره انديشه‌هاي شريعتي چنين افولي را موجب گشته يا كاركرد مدعيان او؟ آيا كساني كه ديروز شيدايي و امروز نفرت از شريعتي را در جامعه مي‌پراكنند، چنين فرجامي را براي استاد 4 دهه پيش خود رقم زده‌اند؟ چندي پيش دكتر احسان شريعتي در گفت و شنود با يكي از نشريات تاريخ‌پژوه، به بررسي و نقد اين پديده پرداخت و ابعاد نظري و تاريخي آن را بازكاويد. او «اصلاح‌طلبان» را عامل خوانش توتاليتر از انديشه‌هاي شريعتي در صدر انقلاب دانست و نهايتاً بر اين باور پاي فشرد كه آنان از ذهنيت‌هاي اوليه خود درباره شريعتي دست شسته‌اند و نه جوهره انديشه‌هاي او. آنچه در پي مي‌آيد بازخواني پاره‌اي از ديدگاه‌هاي احسان شريعتي در اين باره است كه سخت مهم و عبرت‌آموز مي‌نمايد.

مقدمه: چهلمین سالگرد درگذشت دکتر علی شریعتی بهانه‌ای شد تا کارآمدی گفتمان فکری او برای امروز ما را به چند و چون گذاریم. از این رو، برآن شدیم تا در میزگردی با حضور دکتر هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که در مورد شریعتی و افکار او دارای دیدگاه‌های قابل تأملی است و دکتر احسان شریعتی ، فرزند ارشد دکتر شریعتی، دو پرسش محوری را به تأمل گذاریم اینکه بحران‌های معرفتی جامعه امروز ما چیست؟ و آیا گفتمان شریعتی برای برون رفت از این بحران‌ها راهگشا است؟ آنچه در ادامه می‌آید ماحصل این نشست است که می‌خوانید:

مقدمه: وي را فيلسوف معاصر ايراني معرفي كرده اند؛ اما او بيش از آنكه فيلسوف يا انديشمند باشد فرزند علي شريعتي است. وقتي كسي خون علي شريعتي در رگهایش جريان داشته باشد به صورت ناخودآگاه هم فيلسوف است هم انديشمند و هم مصلح اجتماعي. شايد پست و مقام و القاب را بتوان با تلاش و كوشش به دست آورد اما «خون» را نمي‌شود. خون اكتسابي نيست و به انسان به ارث مي‌رسد. در نتيجه براي معرفي احسان شريعتي همين بس كه وي ميراث‌دار يكي از مهم‌ترين متفكران تاريخ معاصر ايران يعني دكتر علي شريعتي است. «آرمان» با احسان شريعتي درباره دغدغه‌هاي روشنفكري ديني در عصر حاضر و رابطه آن با اصلاحات سياسي در ايران به گفت‌وگو نشست كه در ادامه مي‌خوانيد: